W ocenie wydajności użytków zielonych szczególna rola przypada gatunkom dominującym w runi, to one warunkują wielkość plonu. Szata roślinna jest odzwierciedleniem warunków panujących w siedliskach oraz działalności człowieka. O produkcyjności łąk i pastwisk decyduje szereg czynników, które można zakwalifikować do dwóch podstawowych grup:
- Potencjał plonotwórczy siedliska
- Zabiegi pratotechniczne
- Potencjał plonotwórczy siedliska
Uwilgotnienie gleby – dostępność wody.
Trawy niezbyt oszczędnie gospodarują wodą. Na produkcję 1kg s.m. rośliny zużywają 600-850 kg wody. Źródłem zaopatrzenia użytków zielonych w wodę są:
- opady atmosferyczne,
- wody gruntowe – podsiąk kapilarny,
- rosa i zalegające mgły.
Istotna jest nie tylko ilość opadów, lecz także ich rozkład w okresie wegetacji.
– Światło
W wielogatunkowej runi łąkowej dochodzi często do konkurencji o światło. Wzrost roślin w warunkach wzajemnego zacieniania się jest zjawiskiem normalnym. Dobrze znoszą zacienienie np. Kupkówka pospolita, wiechlina łąkowa, a nie lubią go życica trwała, koniczyna biała. Ze względu na wymagania świetlne zaleca się czysty siew mieszanek łąkowych i pastewnych (rolę rośliny ochronnej w mieszankach Sowul&Sowul pełni życica wielokwiatowa)
Długość okresu wegetacji
waha się w Polsce od 180-210 dni. Najwyższe plonowanie większość traw pastewnych i roślin motylkowych osiąga w temp. 15-18 oC w dzień i 10-12 oC w nocy. Roślinność łąk i pastwisk wykazuje zróżnicowaną reakcję na mrozy oraz duże wahania temperatur zimą. Gatunkami wrażliwymi są życice, natomiast kupkówka pospolita, Kostrzewa czerwona, tymotka łąkowa wykazują dużą odporność. Można zwiększyć mrozoodporność runi poprzez odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne. Wszystkie gatunki roślin łąkowych są wrażliwe na wiosenne przymrozki.
– Żyzność siedliska
Zasobność gleby w składniki pokarmowe, zwłaszcza N, P, K, Ca jest bardzo ważnym czynnikiem produkcyjności użytków zielonych. Pozyskiwanie pasz o określonej jakości jest nierozerwalnie związane z wyczerpywaniem składników pokarmowych z gleby. Poprzez racjonalne nawożenie następuje zwrot pobranych mikro i makro elementów bez uszczerbku dla zasobności gleby. Niezwykle ważnym czynnikiem decydującym o dostępności składników pokarmowych zawartych w glebie jest jej odczyn. Optymalny dla roślin łąkowych poziom pH na glebach mineralnych 5,5-6,5 a na glebach organicznych 5,0-6,0. Właściwe pH reguluje fizyczne i chemiczne właściwości gleby oraz wpływa na dostępność składników pokarmowych i przez to ma wpływ na wysokość i jakość plonu.
– Niwelowanie skutków konkurencji pomiędzy składnikami runi
O potencjale plonotwórczym runi użytków zielonych decydują również procesy biologiczne polegające na działalności bakterii i grzybów. Najbardziej znanym zjawiskiem jest symbioza roślin motylkowych z bakteriami szczepu Rhizobium. Motylkowe wykorzystują do produkcji biomasy azot atmosferyczny wiązany przez bakterie, a jego nadwyżki przechodzą do roztworu gleby i są pobierane przez trawy. Przyjmuje się, że każdy 1% udziału motylkowych w runi pozwala zaoszczędzić 3-5 kg N/ha rocznie. Dzięki grzybom współżyjącym z roślinami łąkowymi udostępniane są składniki pokarmowe z trudno rozpuszczalnych związków w glebie.
Zabiegi pratotechniczne
Celem pielęgnacji łąk i pastwisk jest stwarzanie jak najlepszych warunków do wzrostu i rozwoju wartościowych gatunków traw i roślin motylkowych. Do zabiegów pielęgnacyjnych zalicza się:
– Włókowanie
należy do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych. Jego podstawowym zadaniem jest:
– wyrównanie powierzchni (rozgarnięcie kretowisk)
– roztarcie starych łajniaków.
Sygnałem do przeprowadzenia tego zabiegu jest początek obsychania kretowisk, a odrost ma max. 10 cm wysokości.
– Wałowanie
Użytki zielone położone na glebach organicznych (próchnicznych, torfach, murszach) mają tendencję do rozluźniania się w okresie zimy. Wałowanie powoduje usunięcie zbędnego powietrza z gleby jednocześnie dociska darń do podłoża, co umożliwia podsiąk kapilarny. Zabieg ten jest najskuteczniejszy w momencie, gdy darń ugina się pod naciskiem maszerującego człowieka, a w pozostawionych przez niego śladach nie ma oznak wilgoci.
– Wykaszanie niedojadów
Nieodłącznym elementem pielęgnacji pastwisk jest wykaszanie niedojadów minimum raz w sezonie wegetacji (najlepiej po II odroście)
– Użytkowanie przemienne
Z punktu widzenia pielęgnacji darni, ale również ze względu na efekty produkcyjne zalecane jest prowadzenie na łąkach i pastwiskach użytkowania przemiennego.
Posiada ono następujące zalety:
– zmniejsza negatywny wpływ selektywnego wyjadania roślin na skład botaniczny runi pastwiskowej,
– sprzyja wykształceniu zwartej darni, uniemożliwiając pojawienie się chwastów, zawierającej pożądany udział traw motylkowych,
– zwiększa plonowanie użytków zielonych o 10-15% i jakość paszy, co poprawia produktywność zwierząt (wzrost nawet o 20%).
– Walka z chwastami
Ze względu na dużą różnorodność składu gatunkowego skuteczne zwalczanie chwastów na użytkach zielonych jest znacznie utrudnione.
Chwasty łąkowe możemy podzielić na dwie grupy:
– chwasty bezwzględne:
– jednoznacznie szkodliwe z punktu widzenia ilości i jakości pozyskiwanej paszy (jaskry , knieć błotna, tojady, szalej jadowity, rzeżucha łąkowa)
– obniżające jakość produktów zwierzęcych (skrzyp błotny, rdest ptasi, czosnki)
-utrudniające zbiór i konserwację pasz (szczaw tępolistny, ostrożeń błotny, śmiałek darniowy)
– chwasty względne,
– które w niewielkich ilościach mają charakter ziół natomiast przy nadmiernym udziale stają się niepożądane (mniszek pospolity, krwawnik pospolity, babka lancetowata)