ZIELONKA PASTWISKOWA LUB DOWOŻONA DO OBORY W ŻYWIENIU KRÓW A JAKOŚĆ MLEKA
Iwona Radkowska – Instytut Zootechniki – PIB, Zakład Hodowli Bydła,
Adam Radkowski – Katedra Agroekologii i Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie,
W ostatnich latach obserwowany jest znaczny wzrost świadomości konsumentów, coraz większe znaczenie ma, jakość i pochodzenie produktów oraz warunki utrzymania zwierząt i ich dobrostan. Wzrasta także zainteresowanie prozdrowotną funkcją żywności, co stymuluje wprowadzanie na rynek tzw. żywności funkcjonalnej, która oprócz dostarczania składników odżywczych, ma przynosić wymierne efekty zdrowotne. Żywność ta może np. podnosić odporność organizmu, chronić przed infekcjami, wspomagać trawienie, korzystnie wpływać na poziom cholesterolu. Wysoka wartość biologiczna mleka wynika z dużej różnorodności i wszechstronności poszczególnych jego składników, które są łatwostrawne i wysoce przyswajalne. Mleko zawiera kazeinę, białka serwatkowe (α-laktoalbuminę, β-laktoglobulinę), lipidy, cholesterol, cukry (laktoza), witaminy (A, D, E, K, B1, B2, B6, PP, B12, C, biotynę), hormony, związki mineralne (wapń, fosfor, potas, magnez, żelazo) oraz immunoglobuliny. Liczne badania naukowe wykazały, że występujące w mięsie i mleku wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA), takie jak EPA, DPA i DHA oraz skoniugowany kwas linolenowy (CLA), mają działanie prozdrowotne dla człowieka.
Skład i zawartości kwasów tłuszczowych w mleku, w tym CLA można modyfikować poprzez dietę krów. Czynnikiem w znacznym stopniu wpływającym na zawartość składników w mleku jest stosowanie w żywieniu bydła mlecznego pasz objętościowych z traw. Ruń pastwiskowa stanowi cenne źródło składników pokarmowych, głównie białka, węglowodanów, makro- i mikroelementów oraz witamin. Trawy są źródłem pięciu głównych kwasów tłuszczowych takich jak: kwas linolenowy (C18: 3), kwas linolowy (C18: 2), kwas oleinowy (C18: 1), kwas stearynowy (C18: 0) i kwas palmitynowy (C16:0). Ich stężenie różni się w zależności od gatunku rośliny, stadium wzrostu, temperatury i natężenia światła oraz pory roku. Profil kwasów tłuszczowych znacząco zmienia się wraz z rozwojem roślin oraz podczas ich konserwacji i przechowywania. W zielonce pastwiskowej przeważają kwasy tłuszczowe nienasycone, średnio stanowiąc 70-90% kwasów tłuszczowych. Na wyższą zawartość CLA w mleku krów żywionych zielonką pastwiskową, może wpływać także zawartości w skarmianej zielonce łatwo rozpuszczalnych cukrów i łatwo strawnych frakcji włókna. Ze względu na to, iż, stosunek kwasów n-6 do n-3 w roślinności łąkowo-pastwiskowej jest niski i wynosi około 0,3, żywienie zielonką pastwiskową może spowodować nawet 2-3 krotny wzrost zawartości kwasu linolenowego w mleku, co bezpośrednio przekłada się na wzrost właściwości zdrowotnych mleka. Żywienie zielonką pastwiskową może wpływać także na wzrost zawartości witamin, β-karotenu oraz białek funkcjonalnych (α-laktoalbuminy, β-laktoglobuliny i laktoferyny). Mleko, zwłaszcza pochodzące od krów wypasanych na pastwiskach, jest cennym źródłem witaminy A i E. Witaminy te wykazują działanie antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe, korzystnie wpływają na odporność organizmu, ponadto witamina E zmniejsza ryzyko oksydacji wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w mleku. Świeża ruń pastwiskowa charakteryzuje się wyższym poziomem witaminy E i prowitaminy A w porównaniu z paszami konserwowanymi dlatego też mleko pochodzące od krów żywionych pastwiskowo cechuje się wyższą ich koncentracją. W produktach roślinnych występuje prowitamina A, czyli beta-karoten i inne karotenoidy, które są przekształcane w błonie śluzowej jelita i wątrobie w aktywny biologiczne retinol. Natomiast w produktach pochodzenia zwierzęcego, w tym w mleku występuje witamina A już w formie retinolu.
Kolejnym ważnym składnikiem występującym w mleku, którego zawartość można modyfikować poprzez wprowadzenie do dawki pokarmowej krów zielonki są białka serwatkowe. Białka serwatkowe wykazują bardzo szeroki zakres właściwości, m. in. posiadają działanie: antyoksydacyjne, immunoaktywne, antybakteryjne, antywirusowe oraz antynowotworowe. Szczególne właściwości w tym względzie wykazują laktoferyna oraz α-laktoglobuliny i β-laktoglobuliny. Wyniki badań własnych, jak i wielu innych autorów wskazują na znacząco większą zawartość α-laktoalbuminy, β-laktoglobuliny i laktoferyny w mleku krów wypasanych na pastwisku w porównaniu z żywionymi paszami konserwowanymi.
Poprzez odpowiednie żywienie możliwa jest modyfikacja składu chemicznego mleka ale także można wpływać na jego smak, zapach oraz przydatność dla przetwórstwa. Mleko pochodzące od krów wypasanych na pastwiskach o bogatym składzie florystycznym, cechuje się wyższą przydatnością technologiczną, a pozyskane mleko cechuje się kremową barwą, korzystniej ocenianą przez konsumentów, gdyż kojarzona jest z mlekiem prosto od krowy. Ponadto występujące w runi pastwiskowej zioła nadają specyficzny aromat mleku oraz serom.
W ciągu jednego dnia krowa na pastwisku pobiera od 40 do 80 kg zielonki, umożliwia to produkcję mleka na poziomie 15-18 litrów. Wydajność mleczna krów utrzymywanych pastwiskowo zazwyczaj jest niższa w porównaniu do żywienia TMR, dlatego dla producentów bardzo ważne jest utrzymanie korzystnego składu chemicznego mleka rekompensującego mniejszą produkcję mleka. Żywienie pastwiskowe zalecane jest szczególnie w przypadku krów o mniejszej wydajności, krów utrzymywanych ekologicznie oraz w odniesieniu do ras rodzimych. Pastwiskowe utrzymanie krów zalecane jest w gospodarstwach posiadających odpowiednią ilość użytków zielonych. W warunkach utrudnionego dostępu do pastwiska ze względu chociażby na większą odległość od obory, przy większej ilości zwierząt wskazany jest codzienny dowóz zielonki do bezpośredniego skarmiania. Zielonka dowożona jest na stół paszowy do obory lub na wybieg. Metoda ta z powodzeniem stosowana jest chociażby w Niemczech, Szwajcarii czy nawet w Austrii. Bydło w okresie wegetacji roślin co najmniej raz dziennie otrzymuje świeżą zielonkę prosto po skoszeniu. W tym przypadku dowóz zielonki jest tańszy w porównaniu z wypędzaniem zwierząt na pastwisko, ponieważ krowa ma mniejsze straty własne energii, więc teoretycznie produkuje więcej mleka.
Z racji tego, iż zielonka pastwiskowa jest paszą tanią, możliwe jest znaczne ograniczenie kosztów ponoszonych na żywienie krów. Jest to bardzo istotny czynnik, gdyż samo żywienie to około 70-80% kosztów ogólnych w produkcji mleka. Wypas krów na pastwisku może być także elementem marketingu sprzedażowego. Coraz więcej osób poszukuje „prawdziwego” mleka, co stwarza szansę dla małych, tradycyjnych gospodarstw. Można zatem stwierdzić, iż prowadzenie hodowli bydła mlecznego w oparciu o trwałe użytki zielone jest jak najbardziej racjonalne, pozytywnie wpływa na dobrostan krów, a dodatkowo jest uzasadnione ekonomicznie.
Artykuł z katalogu nasiennego 2020 rok.