SUSZ Z LUCERNY
Prof. Dr hab. Cezary Purwin – Katedra żywienia zwierząt i paszoznawstwa, UWM Olsztyn
Wprowadzona w ostatnim czasie kampania zakładów przetwórczych mająca na celu produkcję mleka bez GMO wzbudziła nadzieję na ,,przebudowę” dawek pokarmowych dla krów o wysokiej wydajności polegającej na zwiększeniu udziału kiszonek traw i motylkowatych jako źródła białka. Problemem jest jednak schemat myślowy polegający na tym, że nie postrzegamy pasz objętościowych jako pełnowartościowego źródła białka, a uważamy, że tylko białko pasz treściwych wysokobiałkowych może stanowić uzupełnienie niedoborów tego składnika w kiszonce z kukurydzy. Niestety poszukiwanie białka bez GMO na razie ,,nie idzie” w stronę wzrostu zawartości białka w dawce podstawowej, a jedynie w kierunku zamiany źródeł białka w paszy uzupełniającej czyli zamianie soi GMO na białko soi nie modyfikowanej genetycznej. Śruta sojowa w dawkach dla krów wysokowydajnych jest niezbędna lecz powinna być stosowana w znacznie mniejszych ilościach.
Roślina, którą w łatwy sposób możemy wprowadzać do dawek dla krów jako zamiennik śrut poekstrakcyjnych jest lucerna. Przede wszystkim dzięki wysokiej wydajności białka z powierzchni uprawy oraz fakt że jest to gatunek wolny od GMO. W warunkach europejskich, lucerna może dostarczyć z hektara około 2,3 t/ ha białka ogólnego, podczas gdy rzepak 1,4 t, a soja tylko 0,8 t.
Wysoka zawartość białka średnio 200g w 1 kg SM w fazie pakowania roślin oraz jego skład aminokwasowy dobrze uzupełniający niedobory aminokwasowe białka kukurydzy czynią lucernę idealnym komponentem uzupełniającym kiszonkę z kukurydzy. Wykazano, że w białku lucerny zawartość tryptofanu, lizyny i treoniny jest większa niż białku soi. Połączenie w dawce podstawowej kiszonki z kukurydzy i kiszonki z lucerny w stosunku 1:1 (według suchej masy) daje mieszaninę o średniej zawartości 14% białka ogólnego jednocześnie bogatą w wapń oraz nie wymagającą dodatku słomy, ze względu na silny efekt ,,strukturotwórczy” włókna zawartego w łodygach lucerny. Zawartość białka w lucernie jest różna w różnych częściach rośliny, jakkolwiek stosunek liści do łodyg wpływa na jakość zielonki. Łodygi i liście lucerny stanowią odpowiednio 61 i 39% SM rośliny. Dla porównania 85% SM koniczyny czerwonej stanowią liście a 15% łodygi. Liście zawierają więcej białka w porównaniu do łodyg. Wiele badań wskazuje ze łodyga zawiera więcej białka rozpuszczalnego w porównaniu do liści.
Wadą lucerny jest duża dynamika zmian składu chemicznego oraz duży potencjał proteolityczny białka, który ujawnia się już podczas zakiszania. Skutkuje to wysoką rozkładalnością żwaczowa białka kiszonek i dużymi stratami azotu w żwaczu i efekcie końcowym zwiększoną emisją azotu w moczu czyli w najmniej pożądanej formie dla środowiska. Sposobem na pominięcie tych wad jest suszenie zielonki z lucerny. Metoda ta ogranicza rozkładalność żwaczową białka dzięki temu zwiększa ilość aminokwasów przepływających do jelita. W naszych warunkach ze względów pogodowych produkcja wysokiej wartości siana z lucerny jest w zasadzie niemożliwa ze względu na bardzo duże straty białka podczas przetrząsania. Suszenie mechaniczne daje możliwości wyprodukowania paszy o najwyższej wartości pokarmowej i najszerszym zastosowaniu.
Opracowanie innowacyjnych technologii suszenia oraz sposobów produkcji taniej energii lub zastosowanie energii odpadowej daje coraz większe szanse na powrót do produkcji suszu z lucerny jako paszy treściwej wysokobiałkowej. Tym w bardziej, że produkując susz notujemy najmniejsze straty związków biologicznie czynnych bardzo licznie występujących w zielonce z lucerny. Wymienić tu możemy alfa karoten, beta-karoten, beta-sitosterol, chlorofil, kumaryna, kryptoksantyna, daizdeina, kwas fumarowy, genisteina, limonen, luteina, saponiny, stigmasterol, zeaksantyna, a także składniki mineralne o wysokim stopniu przyswajalności: wapń, miedź, żelazo, magnez, mangan, fosfor, potas, krzem, cynk, wapń, fosfor oraz witaminy: A, B1, B2, B3, B5, B6, C, D, E i K [Balch i Balch, 2000]. Tak szerokie spektrum oddziaływania na organizm zwierzęcy predysponuje susz z lucerny do zastosowania jako dodatku paszowego w żywieniu wszystkich gatunków zwierząt, a szczególnie krów wysokowydajnych. Podobną role spełnia produkowany z lucerny koncentrat białkowo-ksantofilowy zawierający 55-60% białka ogólnego, który pełni role dodatku białkowego oraz naturalnego barwinka w paszach dla niosek, brojlerów ryb i skorupiaków. Jeszcze bardziej zaawansowaną forma wykorzystania potencjału odżywczego lucerny jest produkcja wyciągu z liści lucerny o składzie bardzo podobnym do mleka wzbogaconego w żelazo i ksantofil.
Podwyższona zawartość włókna w suszu z lucerny nie jest przeszkodą w stosowaniu tej paszy jako suplementu białkowego w żywieniu krów mlecznych. Wiele prac wskazuje na możliwość częściowego zastąpienie śruty sojowej suszem z lucerny. Substytucja taka zarówno w dawkach z opartych na kiszonce z kukurydzy jak i kiszonce z traw nie wpłynęła na obniżenie produkcji, nie zwiększyła emisji metanu natomiast nastąpiło zmniejszenie emisji azotu, a także spowodowało korzystną zmianę dystrybucji wydalanego azotu zmniejszając udział azotu moczu, także zwiększyło udział kwasów jedno i wielonienasyconych w mleku (Doreau i in. 2014). Dodatkowo zastosowanie suszu z lucerny w dawkach wysokoskrobiowych skutkuje zwiększenie pojemności buforowej żwacza, wzrostem strawności NDF dawki oraz obniżeniem poziomu mleczanów w surowicy krwi (Urbaniak i in.1995). Zastosowanie kosztownej metody konserwowania jaka jest suszenie zobowiązuje do uzyskania produktu końcowego o najwyższej wartości co jednocześnie obniża nakład na suszenie jednostki białka i energii dlatego też surowiec do produkcji suszu stanowić powinna lucerna zbierana w pięciu pokosach (30 dni odrostu) co gwarantuje zawartość białka ogólnego w suchej masie surowca nie mniejszą niż 20% oraz wysoka strawność substancji organicznej (ok 70%). Należy pamiętać, że lucerna stanowi źródło białka, ale także źródło energii dla krów. Wartość energetyczna suszu produkowanego pakującej lucerny to około 90% wartości kiszonki z kukurydzy.
Artykuł z katalogu nasiennego 2018 rok.