Podsiew zdegradowanych użytków zielonych

Prof. dr hab. Kazimierz Grabowski

Katedra  Agrotechnologii i Agrobiznesu

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Zjawiskiem powszechnie obserwowanym na trwałych użytkach zielonych jest proces degradacji runi. Przejawia się on przede wszystkim w postaci negatywnych zmian w składzie florystycznym. Następuje wówczas opanowanie zbiorowiska przez małowartościowe trawy i uciążliwe chwasty, co powoduje rozluźnienie darni i spadek jej produkcyjności. Spośród szeregu przyczyn tego zjawiska najczęściej wymienia się obniżanie naturalnej żyzności gleb, przesuszanie systematyczne siedlisk oraz błędy popełniane przy nawożeniu, użytkowaniu i pielęgnacji.

Wydatne pogorszenie zwartości runi oraz zubożenie jej składu, wymaga stosownej interwencji pratotechnicznej. Dyskusyjną sprawą pozostaje natomiast wybór odpowiedniej formy tejże interwencji. Musi ona bowiem uwzględniać stan szaty roślinnej, lokalne warunki siedliskowe (klimatyczno-glebowe i topograficzne) oraz możliwości ekonomiczno-organizacyjne i techniczne gospodarstwa.

Przy renowacji użytków zielonych dobre rezultaty daje podsiew. Polega on na wprowadzeniu niektórych traw i bobowatych w darń osłabioną mechanicznie, bądź traktowaną w tym celu odpowiednimi herbicydami.

O powodzeniu technologii podsiewu  „tradycyjnego”, jak też siewu bezpośredniego w darń za pomocą siewników specjalistycznych, decydują: aktualny stan runi (stopień degradacji), właściwe przygotowanie powierzchni, dostosowanie narzędzi (siewników) do warunków glebowych, stopień osłabienia konkurencyjności starej darni, przestrzeganie terminów agrotechnicznych, dobór gatunków (odmian) traw i roślin bobowatych i zabiegi pielęgnacyjne w roku zagospodarowania.

Na podstawie wieloletnich badań łąkarskich w Katedrze Agrotechnologii i Agrobiznesu UWM w Olsztynie i dostępnego piśmiennictwa, opracowano kilka poniższych wariantów technologii podsiewu „tradycyjnego” i siewu bezpośredniego w darń z uwzględnieniem różnych warunków glebowo-klimatycznych:

·         Powierzchniowe niszczenie darni za pomocą glebogryzarki

Przed przystąpieniem do tego zabiegu należy bezwzględnie wykosić i usunąć pierwotną ruń. Jest to zbyteczne w przypadkach, kiedy podsiew stosujemy wczesną wiosną, bądź po zbiorze I pokosu lub wypasu. Glebogryzarka dokładnie niszczy oraz rozdrabnia darń mieszając równomiernie jej pozostałość z glebą i przykrywając na żądaną głębokość. Już jednokrotne gryzowanie gleby organogenicznej zapewnia dostatecznie silne rozdrobnienie, wyrównanie i wymieszanie wierzchniej warstwy. Ujemnym zjawiskiem może się tu okazać nadmierne spulchnienie, a nawet rozpylenie gleby, które – jak wiadomo – przyśpiesza  mineralizację i ubytki masy organicznej. Należy zatem  pamiętać o powierzchniowym zagęszczeniu gleby za pomocą wałów łąkowych , przed i po siewem nasion.

Na zwięzłych glebach mineralnych, zabieg gryzowania winien być stosowany minimum 2 razy, przy czym pierwszy przejazd należy wykonać na mniejszą głębokość (7-9 cm), a kolejny – nieco głębiej (10-12 cm). Przy niedostatecznym wyrównaniu powierzchni zaleca się stosować włókę belkową.

·         Niszczenie darni herbicydem totalnym i glebogryzarką

Oprysk herbicydem totalnym przed niszczeniem darni sposobami mechanicznymi  okazał się bardzo skuteczny. Zdecydowanie zmniejszył się bowiem udział roślin autochtonicznych, a w szczególności perzu właściwego, który – jak powszechnie wiadomo – jest gatunkiem agresywnym na użytkach pobagiennych. Omawiany herbicyd zwalcza szerokie spektrum chwastów: zarówno 1- roczne, jak i wieloletnie, jedno – i dwuliścienne.

Wykazano, że w warunkach glebowo–klimatycznych Żuław stosowane warianty niszczenia darni przy podsiewie w istotny sposób wpłynęły na produkcyjność łąki trwałej. Zwyżki plonów suchej masy wahały się od 53 do 78% na poletkach odnawianych za pomocą glebogryzarki oraz od 81 do 96 % przy stosowaniu herbicydu totalnego i gryzowania, w porównaniu do obiektu kontrolnego, czyli starej darni. Z gatunków trawiastych najbardziej przydatnymi do podsiewu okazały się: kupkówka pospolita i wyczyniec łąkowy (gatunki przewodnie mieszanek) oraz współkomponenty: kostrzewa łąkowa i tymotka łąkowa, co znajduje potwierdzenie w dostępnym piśmiennictwie.

Poglądy dotyczące odnawiania łąk i pastwisk w różnych krajach ulegały znacznym zmianom na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Obecnie proponuje się technologię siewu bezpośredniego, czyli wprowadzenie  nasion traw i roślin bobowatych w starą darń za pomocą specjalnych siewników. Jest to rozwiązanie stosunkowo proste i pod względem ekonomicznym bardzo atrakcyjne.

W badaniach porównujących różne techniki niszczenia starej darni najlepsze efekty uzyskano przy gryzowaniu, zbliżone przy stosowaniu brony talerzowej i siewnika do podsiewu, natomiast istotnie niższe przy  bronowaniu.

Podstawowe ABC udania się siewu w darń, bez uprawy roli:

·         odpowiednia wilgotność gleby (w okresie od kiełkowania do fazy krzewienia traw),

·         ograniczenie konkurencyjności pierwotnie występującej roślinności (nisko ścięta, bądź wypasiona ruń na wysokość 2-3 cm; eliminacja chwastów przed zabiegiem),

·         właściwy termin zabiegu uzależniony od warunków siedliskowych,

·         dobór właściwych gatunków (odmian) traw i roślin bobowatych,

·         pielęgnacja powschodowa (mechaniczne lub chemiczne zwalczanie chwastów, nawożenie pielęgnacyjne, wałowanie).

Siew bezpośredni w darń po selektywnym niszczeniu chwastów

Kryteria stosowania metody:

· przy licznym udziale (30-50%) ziół i chwastów łąkowo-pastwiskowych w runi, m.in. mniszka   pospolitego, jaskra rozłogowego i ostrego, krwawnika pospolitego, szczawiu zwyczajnego i  kędzierzawego, gwiazdnicy pospolitej, gęsiówki piaskowej, pokrzywy   zwyczajnej, ostrożenia polnego, situ rozpierzchłego i skupionego i in.

· gdy udział wartościowych traw wysokich, bądź niskich przekracza 10% runi,

· gdy nie występują w runi rośliny bobowate,

· przy wyrównanej powierzchni i średnim stopniu zadarnienia.

Harmonogram prac:

· uporządkowanie terenu – usunięcie nie zebranych pokosów, niedojadów itp.,

· oprysk herbicydami selektywnymi starej runi:

• w przypadku wczesnowiosennego podsiewu, oprysk najlepiej wykonać jesienią (w trzeciej dekadzie września) roku poprzedzającego podsiew,
• przy podsiewie w terminie wiosennym, oprysk wykonać po ruszeniu wegetacji,
• w terminie podsiewu późnowiosennego lub późnoletniego, oprysk wykonać po wykoszeniu runi, gdy chwasty wytworzą w pełni pierwsze liście (rozetę).

· nawożenie przedsiewne – wiosną po upływie 7-10 dni od oprysku, fosforem w dawce 60-90 kg P2O5∙ha-1 i potasem w ilości 40-60 kg K2O∙ha-1,

· siew nasion w darń (50-60% normy pełnego obsiewu) za pomocą specjalnego siewnika,

· pielęgnacja młodych zasiewów:

• koszenie pielęgnacyjne (odchwaszczające) na wysokość 7-10 cm (w zależności od tempa    odrastania pierwotnej roślinności),
• nawożenie pogłówne azotem 30 kg N∙ha-1  oraz potasem –40-60 kg K2O∙ha-1,
• konieczne wałowanie gleb organicznych, zwłaszcza w siedliskach posusznych i suchych.

Do zwalczania chwastów dwuliściennych na użytkach zielonych, zgodnie z zaleceniami Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu, można stosować następujące herbicydy selektywne: Starane 250 EC, Starane 333 EC, Taran 250 EC, Fernando Forte 300 EC, Chwastox Extra 300SL oraz mieszaniny herbicydowe np. Starane 250EC + Chwastox Extra 300SL i in.  W/w  środki stosować zgodnie z etykietą-instrukcją producenta.

Uwaga.

Po zastosowaniu preparatu Starane 250 EC wypas zwierząt może nastąpić po 7 dniach, a mieszanek herbicydowych po 21 dniach.

Siew bezpośredni w darń po totalnym niszczeniu chwastów

Kryteria stosowania metody:

· na terenach zdegradowanych, o rozluźnionej darni i udziale (pow. 50%) uciążliwych     chwastów takich jak: wiązówka błotna, kuklik zwisły, szczaw tępolistny i kędzierzawy,

    rdest  wężownik, pokrzywa zwyczajna, barszcz zwyczajny, trybula leśna, ostrożeń błotny,

    skrzyp błotny, turzyce i sity zbitokępkowe itp.,

· przy dużym udziale kęp śmiałka darniowego (pow. 20%) i innych chwastów     jednoliściennych (perz właściwy, kłosówka wełnista, wyczyniec kolankowaty, wiechlina     roczna itp.),

·  przy całkowitym braku w runi traw szlachetnych i roślin bobowatych.

    Harmonogram prac:

· uporządkowanie obszaru objętego renowacją,

· oprysk starej runi herbicydem totalnym:

• przy wczesnowiosennym terminie podsiewu (termin siewu zbóż jarych) oprysk wykonać      jesienią roku poprzedniego, po 2-3 tygodniach od zbioru ostatniego pokosu (wypasu), nie   

     później jednak niż w pierwszej dekadzie października,

• przy  wiosennym terminie podsiewu, oprysk wykonać po ruszeniu wegetacji, gdy ruń

     osiągnie wysokość ok. 10-15cm,

• tereny odnawiane w terminie późnoletnim lub jesiennym, należy opryskać po sprzęcie

     ostatniego pokosu lub wypasu, gdy chwasty wytworzą w pełni pierwsze liście (rozetę).

· nawożenie przedsiewne (jak w powyższym wariancie),

· siew nasion w darń (100% normy zalecanej przy pełnym obsiewie) za pomocą

   specjalnego  siewnika,

· pielęgnacja młodych zasiewów (jak w powyższym wariancie).

Podsiew a gospodarka nawozowa

Nawożenie mineralne winno  być dostosowane do naturalnej żyzności i zasobności gleby, a także do oczekiwanej dynamiki regeneracji oraz odrastania runi. Fosfor w dawce 60-90 kg P2O5∙ha-1, powinno się stosować jednorazowo przed niszczeniem darni, natomiast zasilenie potasem (80-120 kg K2O∙ha-1) w dwóch równych dawkach, tj. przed podsiewem i po pielęgnacyjnym pokosie lub wypasie. Nawożenie przedsiewne azotem nie jest wskazane, gdyż wzmaga tempo odrastania i konkurencyjność pierwotnej roślinności. Nawożenie azotem po siewie nasion ogranicza się do 2-3-krotnego zasilania, przy czym pierwszą dawkę (30 kg N∙ha-1) winno się wprowadzić nie wcześniej niż 2 tygodnie po skiełkowaniu nasion, kolejne po 3-4 tygodniowych odstępach (po pokosach odchwaszczających).

Siew nasion

Przy odnawianiu zdegradowanych użytków zielonych preferuje się gatunki i odmiany dostosowane do lokalnych warunków siedliskowych.

Do podsiewu przydatne są gatunki o szybkim rozwoju początkowym, które mogą skutecznie konkurować ze starą roślinnością o dostęp do wody, światła i składników pokarmowych, odporne na stres termiczny i wilgotnościowy. Szczególnie przydatne są gatunki pastewne np. życica trwała, kupkówka pospolita i kostrzewa łąkowa, jak też krótkotrwałe: życica wielokwiatowa, ż. mieszańcowa i festulolium.

W celu urozmaicenia składu florystycznego runi zaleca się takie gatunki jak: stokłosa bezostna, tymotka łąkowa, kostrzewa trzcinowa i mietlica biaława. Natomiast mniej przydatne do podsiewu są gatunki o nasionach ościstych np. wyczyniec łąkowy i rajgras wyniosły. Wskazane jest także wzbogacanie mieszanek do podsiewu roślinami bobowatymi np. koniczyną łąkową, k. białą, k. białoróżową, komonicą zwyczajną i lucerną.

W obrębie zalecanych gatunków, przy zakupie nasion warto zwrócić uwagę na odmiany hodowlane nadające się do podsiewu.

Dla ułatwienia wyboru proponuje się kilka zestawów uproszczonych mieszanek motylkowo-trawiastych:

Intensywna mieszanka do podsiewu (Domański, 2001)

Życica trwała (odm. diploidalna)                       -          12,0

Życica wielokwiatowa (odm. tetraploidalna)     -           15,0

Festulolium                                                         -           3,0

Razem:                                                                     30,0 kg/ha

• Średnio intensywne mieszanki do podsiewu (Domański, 2001)

Życica trwała (odm. diploidalna)                       -          12,0

Kostrzewa łąkowa                                              -         15,0

Razem:                                                                      27,0 kg/ha

Życica trwała (odm. tetraploidalna)                   -          15,0

Kostrzewa łąkowa                                              -         14,0

Kupkówka pospolita                                           -           4,0

Razem:                                                                      33,0 kg/ha

• Mieszanki do podsiewu firmy Sowul & Sowul

Skład mieszanki kośnej „Trojanka”

Życica westerwoldzka (odm. typu I)                 -          60%

Życica westerwoldzka (odm. typu II)                -          20%

Życica westerwoldzka (odm. typu III)               -          20%

Razem:                                                                      100%

Skład mieszanki do podsiewu łąk i pastwisk „Smakowita”

Życica trwała (odm. średnia)                              -          30%

Życica trwała (odm. późna)                                -          30%

Życica trwała (odm. wczesna)                            -          20%

Życica westerwoldzka/mieszańcowa                  -          20%

Razem:                                                                         100%

Norma, termin i technika siewu

Przy technologii siewu bezpośredniego w darń (za wyjątkiem darni niszczonej herbicydem totalnym) stosować 50-60% normy wysiewu mieszanki zalecanej przy pełnym obsiewie.

Zalecane terminy podsiewu:

• w siedliskach okresowo posusznych i suchych,  na  glebach mineralnych siew nasion

      należy wykonać na przełomie marca/kwietnia (w terminie siewu zbóż jarych), a  na

      glebach torfowo-murszowych w ostatniej dekadzie kwietnia lub w pierwszej dekadzie

      maja,

• w siedliskach wilgotnych – w pierwszej dekadzie maja, bądź po sprzęcie pierwszego

      pokosu lub wypasu na pastwisku,

Þ w siedliskach mokrych – po sprzęcie pierwszego pokosu.

W praktyce podsiewu dokonuje się najczęściej wiosną lub późnym latem. Jednak występujące zmiany klimatyczne w ostatnich latach, zwłaszcza długotrwałe susze w okresie wiosennym,  zmuszają wręcz do zmiany  terminów wykonania renowacji.  Oprócz terminów wiosennych i późnoletnich proponuje się terminy jesienne (wrześniowo/październikowe) i wczesnowiosenne (marcowo/kwietniowe), aczkolwiek z pewnymi ograniczeniami, w zależności od panujących warunków siedliskowych, w poszczególnych regionach naszego kraju.   Należy jednak pamiętać, że siewy wiosenne są bardziej podatne na zachwaszczenie, natomiast późnoletnie w większym stopniu mogą być narażone na przymrozki, zwłaszcza na glebach organogenicznych. Terminy późnojesienne, niezależnie od warunków siedliskowych, są bardziej ryzykowne.

Uwaga. Im wcześniej rolnik wykona wiosenny podsiew, tym większe prawdopodobieństwo udania się zabiegu i tym lepsze jego efekty, zwłaszcza na łąkach grądowych.

Pielęgnacja powschodowa

Na nowo obsianych terenach szczególną uwagę należy zwrócić na walkę z chwastami. Powinno się je przykaszać w miarę tempa odrastania, przy czym pierwszy pokos pielęgnacyjny należy wykonać po 3-4 tygodniach. Ogranicza to konkurencyjność chwastów w stosunku do roślinności szlachetnej (głównie w zakresie potrzeb pokarmowych), ponieważ odrastają one szybciej niż młode siewki traw i roślin bobowatych. Mechaniczna walka z chwastami jest skuteczna głównie w odniesieniu do chwastów jednorocznych. Pokosy pielęgnacyjne powinno się przeprowadzać kosiarką listwową w stanie obeschniętej gleby, aby uniknąć uszkodzeń młodych siewek. Na terenach „świeżo” zagospodarowanych skoszoną biomasę najkorzystniej jest zbierać w formie zielonki. Należy również pamiętać, że w roku odnawiania, użytek nie powinien być wypasany.

W sytuacjach kiedy nowo zagospodarowane łąki i pastwiska są zachwaszczone gatunkami wieloletnimi, nieodzownym zabiegiem pozostaje oprysk herbicydami. Należy jednak zaznaczyć, iż nie można wykonywać go przed wykształceniem u traw 2-3 listków, gdyż wiąże się to zawsze z ryzykiem uszkodzenia, a nawet całkowitego zniszczenia młodych siewek.

Upowszechnianie i wdrażanie technologii siewu bezpośredniego w darń do praktyki rolniczej umożliwi szybkie wzbogacenie składu florystycznego runi, poprawę plonowania i jakości pozyskiwanej paszy bez radykalnych i kosztownych interwencji.

Niniejsze opracowanie może posłużyć za podstawę do ewentualnego zweryfikowania dotychczasowych przedsięwzięć w tym zakresie, jak też stanowić źródłową informację do praktycznych rozwiązań technologicznych. Przedłożone propozycje należy więc traktować jako otwarte, podatne na modyfikacje, stosownie do lokalnych warunków siedliskowych.

Artykuł z katalogu nasiennego 2022 rok.